Powołże po klęsce głodu nie może podnieść się z kolan. Zginęło dwa miliony Tatarów, a ponad dziewięć milionów powołżańskich dzieci wciąż jeszcze głoduje. Poupychane po tymczasowych domach dziecka i sierocińcach czekają na cud. Ten nadchodzi pod postacią doświadczonego żołnierza, który jeszcze nie okrzepł po niedawnej wojnie domowej, a już delegowany jest do kolejnego zadania. Ten rozkaz jest inny niż dotychczasowe, ale jak wszystkie wydawane przez rosyjską władzę okupacyjną, wymaga absurdalnego nakładu pracy i tworzenia czegoś z niczego. Diejew nadzorował transport wielu rzeczy, ale nigdy nie przewoził dzieci, które wymagają nieustannej opieki. To jest ten moment, w którym normalny człowiek siwieje ze zmartwienia, ale młody frontowiec staje na wysokości zadania i robi wszystko, żeby powierzone pięćset dusz dotarło z Kazania do Samarkandy, po nowe życie. Podróż eszelonem złożonym z przypadkowych wagonów ma zająć dwa tygodnie, teoretycznie, zaś cudem zgromadzony zapas jedzenia wystarczy na zaledwie trzy dni. Teoretycznie, bo kogo będzie interesował pociąg, który odjedzie już z kazańskiego dworca? Autorka po raz kolejny korzysta ze sprawdzonego schematu i otacza głównego bohatera zaledwie garstką postaci, jakby przypadkowych, jednak każda z nich ma swoje kluczowe pięć minut w powieści. Diejewowi towarzyszy nieco starsza komisarz Biała, skrupulatnie przestrzegająca regulaminu i nieznosząca najmniejszego odstępstwa od przyjętych wytycznych. Opieką lekarską zajmuje się stary, siwy, potężny zbudowany wojskowy. Gotowanie powierzono kucharzowi, który w ogóle nie mówi po rosyjsku, zaś pół tysiąca dzieci ogarnia zaledwie jedenaście losowo zwerbowanych pracownic socjalnych. Wielu pisarzy nawiązywało do Biblii, ale nikt nie zrobił tego tak jak Guzel. Podziwiam intelekt i wyrafinowaną przewrotność. Ile dzieci dojedzie do miejsca przeznaczenia? Kogo spotkają w swojej podróży i do czego posuną się pasażerowie eszelonu, by ocalić swoje życie? Akcja powieści jest jak tytułowy pociąg, powoli nabiera tempa, momentami mknie jak oszalała, czasem zwalnia, a niekiedy potwornie się dłuży, i każdy taki zabieg jest pedantycznie zaplanowany przez Jachinę, która z reżyserską precyzją serwuje czytelnikowi coraz to mocniejsze emocje, wypełniając jego głowę obrazami wynędzniałego społeczeństwa, strzępami człowieczeństwa, szaleństwem ogarniającym otępiałe umysły, a nawet oparami absurdu, który zawsze towarzyszył armii rosyjskiej (akcja z jabłonką, nomen omen, powala). Im więcej utraconej wrażliwości w ludziach z powieści, tym większe emocje dopadają czytelnika. Epizody, które łamią serce, zostawiają mnogość powidoków. Momenty, w których Diejew cudem przechytrza los, pozwalają na chwilę oddechu. Żonglowanie narracją poszerza pole widzenia, dając możliwość wejrzenia w świat widziany oczami dziecka. Autorka po mistrzowsku nakreśla relacje, które umożliwiają, chociaż chwilową imitację normalności, tak potrzebnej do życia, jak oddech. Niewyobrażalna wręcz ludzka tęsknota za bliskością generuje sceny, które na wielkim ekranie zapierałyby dych w piersiach. Jachina jest w tym po prostu wybitna, czuć tu kunszt Moskiewskiej Szkoły Filmowej. Wcale nie dziwi mnie fakt, że ta rosyjska pisarka długo nie mogła znaleźć wydawcy. Idę o zakład, że w większości odmawiali tu mężczyźni. Jej twórczość to doskonały przykład rozliczania się z odziedziczoną traumą, dla przypomnienia, debiutancka powieść autorki to prawdziwe dzieje jej babki, młodej Tatarki wywiezionej na Syberię. Żaden kraj nie chce pamiętać o swojej niechlubnej historii, a to ona jest podstawą każdej nowej książki Guzel Jachiny. Bolesną prawdę otula narracją, która porusza najbardziej skostniałe serca. „Eszelon do Samarkandy” nie jest powieścią łatwą, ale zdecydowanie warto poświęcić jej swój czas, bo to literatura, która długo nie znika z pamięci, która zmusza do analizy nad życiem, nad odpowiedzialnością za swoje czyny i nad granicą, po której przekroczeniu przestajemy być sobą, ponieważ na tym świecie „nie da się uratować wszystkich i każdego” a „dobroć wymaga męstwa... mocnego kręgosłupa i ostrzejszych zębów...” Mocno polecam!